Vipassana meditatie in Nepal
ESTHER WINK
Begin december beginnen Minke en ik aan een stilte meditatie aan de rand van Kathmandu. Helemaal afgesloten van de buitenwereld leven we 10 dagen lang als echte nonnen en leren een eeuwenoude meditatietechniek die ooit ontdekt is door de Boeddha. We leveren al onze waardevolle spullen in en mogen niet meer met elkaar praten of oogcontact maken. Het strikte programma van 4 uur ‘s ochtends tot 9 uur ‘s avonds, waarvan 10 uren mediteren, is vooral de eerste dagen mentaal en fysiek zwaar. Vanaf dag 4 kunnen we steeds langer stilzitten, ons concentreren en vinden we meer rust, kalmte en positiviteit in onszelf. Wat is vipassana en hoe ziet deze 10-daagse meditatiecursus eruit? Je leest dit en onze ervaring in deze blog.
Wat is vipassana meditatie?
Vipassana is een van India’s oudste meditatietechnieken en betekent letterlijk ‘de dingen zien zoals ze echt zijn’. Dé Boeddha herontdekte deze universele meditatietechniek meer dan 2500 jaar geleden en onderwees de rest van zijn leven zoveel mogelijk studenten zonder de techniek te veranderen. Vipassana is aan geen enkel geloof gelinkt, en wordt gezien als hulpmiddel tegen universele problemen. Het uiteindelijke doel is complete zuivering van negativiteit van de geest. Door middel van zelfobservatie leert men omgaan met emoties als woede, haat, verlangen, hebzucht en angst. Het focust op de diepe verbinding tussen lichaam en geest, die direct wordt ervaren door aandachtig lichamelijke sensaties te observeren. Meer zal ik er niet over de techniek vertellen, want het beste is om er helemaal blanco in te gaan en het zelf te ervaren.
Het dagprogramma is in alle vipassana meditatiecentra over de wereld hetzelfde en ziet er als volgt uit:
04.00 – 04.20 uur: Opstaan
04.30 – 06.30 uur: Meditatie
06.30 – 08.00 uur: Ontbijt en rust
08.00 – 09.00 uur: Groepsmeditatie
09.00 – 11.00 uur: Meditatie in de zaal of op je kamer
11.00 – 13.00 uur: Lunch en rust
13.00 – 14.30 uur: Meditatie
14.30 – 15.30 uur: Groepsmeditatie
15.30 – 17.00 uur: Meditatie in de zaal of op je kamer
17.00 – 18.00 uur: Avondsnack en thee
18.00 – 19.00 uur: Groepsmeditatie
19.00 – 20.30 uur: Discourse/les
20.30 – 21.00 uur: Meditatie en instructie voor volgende dag
21.00 – 21.30 uur: Vragentijd (optioneel)
21.30 uur: Naar je kamer
Verwachtingen
Ik hoor voor het eerst over vipassana van een vriendin als ik door Mexico reis. Een stilteretraite staat al een tijdje op mijn bucketlist, maar ik voel me er nog niet klaar voor. Tien dagen lang niet praten, geen contact maken met de omgeving en geen afleidingen zoals een dagboek en muziek? Dat lijkt me enorme uitdaging. Uiteindelijk schrijf ik me in voor een vipassana meditatie in Mexico aan het eind van mijn reis. Maar toch voelt het niet als het juiste moment. Stiekem vind ik het gewoon veel te spannend. Maar ik maak een belofte aan mezelf: dit jaar nog ga ik het doen!
Gelukkig is Minke ook enthousiast en schrijven we ons in voor een 10-daagse vipassana meditatie in Kathmandu aan het einde van het jaar. Dat ik het samen met mijn zus doe, lijkt mij een mooie stok achter de deur. En naarmate het einde van het jaar nadert, kijk ik er naar uit, maar ook enorm tegenop. Ik lees uiteenlopende ervaringen van oude cursisten. Het klinkt heerlijk om tien dagen lang afgesloten te zijn van de buitenwereld, een wereld waar je constant prikkels krijgt, en mijn altijd drukke hoofd wat rust te gunnen. Ik heb al een drieweekse yoga cursus in Mexico gedaan, waar ik elke dag al zo’n twee uur mediteerde. Lang moeten stilzitten lijkt me dus geen groot probleem. Wel maak ik me zorgen over mogelijk slaaptekort, constant honger hebben vanwege de bizarre eetmomenten, en de kou. Een beetje gespannen maar ook erg benieuwd naar de uitkomsten van deze meditatiecursus stap ik dus op 1 december samen met Minke in de taxi naar het vipassana meditatiecentrum in Kathmandu.
Dag 0: Noble silence
Vandaag worden we tussen 11 en 1 uur verwacht bij het meditatiecentrum om ons te registreren. We zien al een handjevol mensen wachten bij de balie, een deel buitenlander en een deel Nepalees. Om ons heen zien we alleen maar bouwwerkzaamheden. We hebben er een beetje een raar gevoel bij. Het zou toch een stilte retraite zijn? We hadden een idyllische plek voor ogen… Oké, we kunnen nu niet meer afhaken. We worden geroepen om naar boven te komen om een formulier te ondertekenen waarin staat dat we ons aan de regels zullen houden en de hele 10-daagse cursus zullen blijven. Ik realiseer me op dat moment nog niet waarom het zo belangrijk is om het centrum niet eerder te mogen verlaten.
Daarna moeten we onze elektronica en schrijfmateriaal inleveren. Ik heb vanaf dit moment niks meer bij me waarmee ik de tijd kan aflezen. Een vrijwilliger wijst me een bed op een slaapzaal toe. Hier horen we dat bekenden bewust van elkaar gescheiden worden, omdat je daardoor eerder afgeleid kan zijn. Gelukkig krijgen Minke en ik wel allebei een bed op dezelfde verdieping. Het valt me allemaal enorm mee tot nu toe. De slaapzalen zien er veel beter uit dan verwacht, en iedere slaapzaal heeft een badkamer met een normaal (geen hurk!) toilet. Er is zelfs een warme douche! Het matras is slechts enkele centimeters dun, maar we mogen zoveel mogelijk dekens pakken als we nodig hebben. Nobele stilte is nog niet ingegaan, dus maak ik alvast kennis met de andere meiden op mijn slaapzaal. Het lijkt alsof ze alle buitenlandse vrouwen van dezelfde leeftijd bij elkaar hebben gezet.
Er staat deze middag niets op het programma, waardoor ik even de tijd krijg om aan deze plek te wennen. Heel fijn! Maar al snel slaat de verveling toe. Oké, het mag van mij nu wel beginnen… Aan het einde van de middag krijgen we een lichte maaltijd. Het eten smaakt ontzettend goed en we mogen onbeperkt opscheppen. Vervolgens hebben we een soort openingsceremonie. Ik vind het maar vreemd en snap nog niet echt wat er allemaal gebeurt. Ik merk ook gelijk behoorlijk wat weerstand wanneer ik de strenge regels hoor. We krijgen een nummer toegewezen in de meditatiezaal. Hier zullen we de komende 10 dagen 100 uur mediteren. Daarna begint de noble silence echt en is spreken en oogcontact maken niet meer toegestaan. Ook worden mannen en vrouwen vanaf dit moment strikt van elkaar gescheiden. Ik zeg gedag tegen Minke, die de komende tien dagen onzichtbaar voor mij gaat zijn.
Dag 1 tot 3: Anapana meditatie
Ik word verward wakker en zie dat het licht aan is in de slaapzaal. Bijna iedereen is al vertrokken. Shit, gelijk al verslapen. De gong, die om 4.00 uur en 4.20 uur gaat, heb ik totaal niet gehoord. Snel trek ik meerdere lagen losse kleding aan, wanten en een muts en haast me naar de meditatiezaal. Ik heb veel moeite met het vinden van een goede houding en mijn gedachten racen alle kanten op. Gelukkig is het niet te koud met de dikke deken die we hebben gekregen. Na anderhalf uur wordt de stilte in de zaal abrupt verstoord door een audio-opname van Dhr. S.N. Goenka die drie kwartier lang mantra’s zingt. Bepaald mooi vind ik het niet, en het maakt het nog lastiger om te concentreren.
Dan horen we de gong. Yes, ontbijt! Het beste moment van de dag. We krijgen elke dag een ander ontbijt en het smaakt meestal supergoed. Het eten wordt voor ons opgeschept en je kunt zoveel nemen als je wilt, als je maar niet eten weggooit. Ook in de eetzaal hebben we een plek toegewezen gekregen om in stilte te zitten eten. Daarna wordt er van ons verwacht dat we ons bestek en bord afwassen en opruimen. In het begin is er soms nog wat verwarring over de regels, maar dit wordt gaandeweg beter. Ik voel me nog enorm slaperig en besluit, net als vele anderen, het laatste half uur van de pauze in mijn bed te liggen voordat de lange meditatieochtend begint.
Dag 1 tot 3 staat in het teken van Anapana meditatie. Anapana betekent letterlijk ‘kalmte van de geest’. We leren onze eigen ademhaling te observeren. In- en uitademen doe je door je neus en zo voel je welke sensaties dit geeft in het gebied rondom je neusvleugels. Het maakt niet uit hoe vaak je afgeleid wordt door je gedachten (je monkey mind), steeds weer keer je terug naar je ademhaling. Het is behoorlijk saai en ontzettend lastig in het begin. Ik begin knallende hoofdpijn te krijgen en allemaal andere gekke pijntjes in mijn lichaam. Wat voor houding ik ook aanneem, ik krijg altijd ergens last van. Het is duidelijk dat alles in mijn lijf schreeuwt dat ik hier niet wil zijn. Constant komen er gedachten op als: Waar ben ik aan begonnen? Kom ik hier nog onderuit? Zou Minke hetzelfde denken? De eerste twee dagen heb ik veel van dit soort nogal wanhopige momenten.
Na een tijdje begin ik kleine sensaties te voelen rondom mijn neus. Obsessieve gedachten ebben steeds meer weg. Het doet me goed te zien dat mijn concentratie verbetert. Op dag twee en drie wordt het gebied waarop je je moet concentreren steeds kleiner. Ik zie de wereld om me heen steeds scherper. Mijn geheugen wordt steeds beter. Wel irriteer ik me nog aan de vele geluiden in de omgeving, zoals blaffende honden, bouwwerkzaamheden en rochelende en boerende Nepalezen. Ik mediteer met oordoppen in en soms zelfs een slaapmasker op. Vooral de middagen zijn erg lang. Gelukkig mogen we af en toe op ons bed in de slaapzaal mediteren. En dan proberen niet in slaap te vallen.
Dag 4 tot 9: Vipassana meditatie
Vanaf dag vier beginnen we met de vipassana meditatietechniek. De eerste dagen observeer je al je ledematen afzonderlijk. Daarna observeer je beide ledematen tegelijk. Op de dag dat we deze instructies krijgen, begint het verplicht stilzitten ook. We mogen dan tijdens elke groepsmeditatie een uur niet bewegen. Ik vat dit natuurlijk veel te letterlijk op en na al drie keer een uur volledig te hebben stilgezeten op deze dag en door de pijn te hebben gebeten, barst ik in huilen uit op mijn meditatiekussen. Hoe is dit mogelijk? Is dit wel menselijk? Ik bereik een behoorlijk dieptepunt tijdens de cursus.
Ik besef dat ik veel te hard ben voor mezelf en besluit beter naar mijn lichaam te luisteren. Toevallig krijgen we de volgende ochtend ook een melding dat het niet de bedoeling is dat je jezelf martelt. Tijdens elke meditatie kijk je of je iets langer kunt stilzitten dan de vorige keer. Op het moment dat ik stop met forceren, verandert mijn mindset ook. De weerstand in me wordt minder en ik begin te accepteren dat ik hier nog een week zal zitten, dat ik slaaptekort heb en dat pijn er gewoon bij hoort.
Elke ochtend om 11 uur staat er een heerlijke dal bhat klaar voor lunch. Meestal heb ik geen honger, maar omdat dit de laatste grote maaltijd van de dag is, zorg ik dat ik een heel bord eten neem. Ook niet te veel, want met een te volle maag kun je niet goed mediteren. De laatste lichte maaltijd is om 5 uur. We krijgen dan een bakje gepofte rijst met pinda’s en thee. Na de lunch loop ik net als veel andere cursisten heel langzaam een rondje door de tuin (die is niet zo groot) en geniet ik van de stilte, de warmte, en de zon liggend in het gras. Op deze momenten voel ik me zo ontzettend gelukkig en dankbaar voor het leven.
Vanwege het strakke programma heb ik mijn eigen routine al snel gevonden. Voordat de meditatie weer begint, laad ik altijd even op in savasana (lijkhouding) in mijn bed. Ik slaap gemiddeld 6 uren per nacht, maar ik voel me niet ontzettend moe. Ook zie ik geen wallen onder mijn ogen. Ik besef dat ik nog nooit in mijn leven slaaptekort zonder stress heb gehad. Ik heb soms bizarre en levendige dromen. Ik eet niet veel, maar door het vele mediteren en gebrek aan beweging heb ik weinig voedsel nodig.
De laatste dagen draait het om de free flow van sensaties. In plaats van je aandacht te richten op één lichaamsdeel, observeer je de sensaties nu door het hele lichaam willekeurig te scannen. Ik begin steeds meer wijze lessen uit mijn meditaties te halen. Ook met behulp van de lectures die we ’s avonds nog krijgen. De pijn komt en gaat. Wanneer ik tijdens het mediteren last van mijn rug heb en van houding verander, begint er ergens anders wel weer pijn te komen. Door geen weerstand te bieden en het objectief te observeren, merk ik dat de pijn steeds minder wordt en zelfs verdwijnt. En zo kom ik er langzaam achter dat de fysieke klachten die ik in mijn leven heb ervaren, gevoed zijn door negatieve gedachten. Door me niet te laten beheersen door mijn emoties, voel ik me mentaal steeds sterker worden. Het ‘leven’ wordt steeds lichter, ik kan steeds langer comfortabel stilzitten en mediteren wordt prettiger. Op sommige momenten ben ik zo in de flow dat ik lichtflitsen zie tijdens de meditatie (dat ik dit heb gezien besef ik pas wanneer ik hier later met Minke over praat). Ik heb verhelderende gesprekken over mijn meditatie ervaringen met de lerares. Inmiddels mediteer ik ook zonder oordoppen en stoor ik me niet meer aan omgevingsgeluiden.
Dag 10 en 11: Einde noble silence
Na de ochtendmeditatie eindigt de 10-daagse noble silence abrupt. Het is een bizar moment. Alsof je wakker wordt uit een droom. Ik hoor al allemaal gepraat buiten en langzaam loop ik ook naar buiten. Ik ga gelijk naar Minke toe en we wisselen onze ervaringen uit. Het voelt gek om te praten en elkaar in de ogen te kijken. Omdat ik haar in de pauzes alleen maar op bed zag liggen, maakte ik me een beetje zorgen. Gelukkig heeft zij ook een hele bijzondere en fijne ervaring gehad. Vandaag hebben we een iets ander programma, op drie meditatiemomenten na. Er is een boekententoonstelling, een moment waar je je donatie kan geven, en we krijgen nog een aantal inspirerende video’s over vipassana te zien. Ik probeer het rustig aan te doen en niet gelijk te veel te praten, want het is nog best overweldigend.
Op dag 11 staan we ook nog om 4 uur op om de laatste meditatie te doen en onze vipassana cursus af te sluiten. Na het ontbijt pakken we onze spullen en rijden samen met andere cursisten met de bus terug naar het centrum van Kathmandu. Het is heftig om weer in de bewoonde wereld te zijn. Omdat je tijdens de cursus op zo’n langzaam tempo leeft, lijkt het leven nu ontzettend snel te gaan. Het voelt zelfs gek om in een bus te zitten. Ook al moet ik nog een aantal dagen bijkomen van deze cursus, ik heb er ook veel positieve dingen uit gehaald. Naast de wijze lessen tijdens meditatie, merk ik dat ik me niet meer stoor aan omgevingsgeluiden, minder snel geïrriteerd ben om kleine dingen, geen last heb van obsessieve of terugkomende gedachten, me minder zorgen maak, veel meer geduld heb, en me veel meer bewust ben van mijn lichaam en de emoties die opkomen in bepaalde situaties. Hierdoor kan ik beter en kalmer reageren op situaties. Helaas verdwijnt dit effect wel na een tijdje, als je het niet bijhoudt met dagelijks mediteren. Een vipassana cursus is dus zeker geen quick fix, maar iets wat je daarna nog dagelijks en misschien wel jarenlang bijhoudt.
Ik ben erg trots op mezelf dat ik dit heb gedaan. Ik raad het ook iedereen aan om in ieder geval één keer in je leven een 10-daagse vipassana meditatie te proberen. Ik heb veel inzichten gekregen en aantal van mijn angsten overwonnen. Maar of ik het nog een keer zou doen, wetende wat me nu te wachten staat? Daar ben ik nog niet over uit…
Ben je na het lezen van deze blog nieuwsgierig geworden naar vipassana? Kijk dan op de officiële website van Vipassana meditatie voor meer informatie en alle geplande cursussen op verschillende locaties over de hele wereld.